ROZWÓJ MOWY DZIECKA

DZIELIMY NA CZTERY OKRESY :

Okres melodii (0-1 rok życia)

Okres wyrazu (1-2 rok życia)

Okres zdania (2-3 rok życia)

Okres swoistej mowy dziecięcej  (3-7rok życia) 

OKRES MELODII (0-1rok życia)

• krzyk jest podstawową formą komunikacji, sygnalizacji swoich potrzeb,
• dziecko zaczyna kojarzyć, że ilekroć krzyczy, tylekroć pojawia się mama,

jest to pierwsze porozumienie,

• krzyk jest ćwiczeniem narządu oddechowego; wdech krótki, wydech powolny,
• 2-3 miesiąc to głużenie  albo gruchanie, towarzyszące nieskoordynowanym ruchom kończyn i całego ciała,
• głużenie to jeszcze nie mowa, ale nieświadome ćwiczenie narządów artykulacyjnych; w głużeniu wyróżniamy samogłoski, spółgłoski, grupy spółgłoskowe i samogłoskowe; głużą wszystkie dzieci, także i głuche.
• niemowlę w okresie gruchania przygotowuje się do wydawania podstawowych dźwięków mowy; w mózgu powstają pierwsze skojarzenia miedzy wydawanymi dźwiękami a odpowiadającymi im ruchami aparatu artykulacyjnego,
• w drugiej połowie pierwszego roku życia obserwujemy u dziecka gaworzenie; gaworzenie to zamierzone powtarzanie dźwięków; dzięki nabywaniu takich cech jak spostrzegawczość, skupienie uwagi dziecko naśladuje teraz dźwięki, które wydało przypadkowo (powtarza je) oraz dźwięki, które zasłyszało z otoczenia; naśladownictwo początkowo odruchowe staje się objawem uwagi i woli,
• gaworzenie to trening słuchu,
• gruchając i gaworząc dziecko „montuje” sobie w ośrodkowym układzie nerwowym bardzo złożoną sieć powiązań; stopniowo w mózgu zaczynają się wytwarzać skojarzenia między obrazem wzrokowym przedmiotu a jego dźwiękowym odpowiednikiem; dziecko zaczyna wtedy rozumieć mowę i wymawiać nazwy przedmiotów zgodnie z ich znaczeniem; bez tych skojarzeń nazwy byłyby bez treści,
• pod koniec drugiego roku życia dziecko dużo rozumie, spełnia proste polecenia; pojawiają się proste wyrazy: mama, tata, baba...
• rozwój mowy postępuje w tym okresie równolegle z rozwojem fizycznym:
  • fazie głużenia odpowiada umiejętność unoszenia głowy,
  • gaworzeniu-umiejętność siadania,
  • pierwszym wyrazom pozycja pionowa , stawanie. 

OKRES WYRAZU (1-2 rok życia)

• dziecko używa już wszystkich samogłosek, oprócz nosowych,
• ze spółgłosek wymawia: p, b, m, t, d, n, k, ś czasem ć,
• pozostałe spółgłoski zastępuje innymi, o zbliżonym miejscu artykulacji; grupy spółgłoskowe upraszcza;
• charakterystyczne jest wymawianie tylko pierwszej sylaby lub końcówki.

  OKRES ZDANIA (2-3 rok życia)

• w tym czasie mowa ulega dalszemu doskonaleniu, dziecko powinno wypowiadać większość spółgłosek,
• pod koniec mogą się już pojawiać głoski s,z,c, dz a nawet sz,ż,cz, dż; wymienione głoski nie zawsze są pełnowartościowe, a czasem w trudniejszych zestawieniach – bywają zastępowane innymi, łatwiejszymi głoskami, wskutek małej sprawności narządów artykulacyjnych;
•  dziecko wie jak dana głoska powinna brzmieć, ale nie potrafi jej prawidłowo wyartykułować.

  OKRES SWOISTEJ MOWY DZIECIĘCEJ 
(3-7 rok życia)

• dziecko 3 letnie powinno wymawiać wszystkie samogłoski, tak ustne jak
  i nosowe, chociaż w mowie jego mogą występować odstępstwa, np. zamiana samogłosek: a = o; e = a, i = y.

Jest to związane z nie wykształconą sprawnością narządów artykulacyjnych,

• powinno też wymawiać spółgłoski wargowe: m, mi, p, pi , bi, b,
• spółgłoski wargowo-zębowe: f, fi w, wi,
• spółgłoski środkowojęzykowe: ś, ć, ź ,dź, ń,
• spółgłoski tylnojęzykowo zębowe: k, g, ki, gi
• przedniojęzykowo-zębowe: t, d, n,
• przedniojęzykowo- dziąsłowe: l, li,
• półsamogłoski:  j, ł
• mogą się już pojawiać głoski przedniojęzykowo – zębowe: s,z,c,dz;
• zdarza się, że pojawiają się już głoski przedniojęzykowo-dziąsłowe: sz,ż,cz,dż,
• chociaż dużo głosek dziecko umie już wypowiedzieć poprawnie w izolacji i pod dyktando, jednak w mowie spontanicznej są one zamieniane na łatwiejsze pod względem artykulacyjnym,
• ogólnie mówiąc mowę dziecka 3 letniego cechuje zmiękczanie głosek s,z,c,dz,  sz,ż,cz,dż, są często wymawiane jak ś,ź,ć,dź; 
  „r” jest wymawiane jako „j” lub „ł”, zamiast „f” występuje „ch” i odwrotnie;
• dziecko upraszcza grupy spółgłoskowe tak w nagłosie jak i w śródgłosie wyrazu; brak wyraźnych końcówek w wyrazach .

DZIECKO 4 LETNIE POWINNO:

• wymawiać prawidłowo głoski s,z,c,dz ; nie powinno już ich wymawiać jako ś,ź,ć,dź,
• pojawia się głoska „r”, choć jej opóźnienie nie powinno jeszcze niepokoić; opanowanie jej jest dla dziecka wielkim sukcesem, że skupiając się nad zdobyczą- często jej nadużywa, wymawiając np. rarka zamiast lalka, mreko zamiast mleko,
• głoski sz,ż,cz,dż dziecko jeszcze zamienia na s,z,c,dz lub ś,ź,ć,dź ,
• grupy spółgłoskowe, choć lepiej brzmiące niż poprzednio, są jeszcze upraszczane.

DZIECKO 5 LETNIE POWINNO:

• mówić w sposób zrozumiały,
• głoski sz,ż,cz,dż  powinny się już ustalić; dziecko powinno je poprawnie powtórzyć, choć w mowie potocznej mogą być jeszcze wymawiane jak s, z,c,dz,
• głoska „r” powinna już być wymawiana ale często pojawia się w tym okresie;
• grupy spółgłoskowe są jeszcze upraszczane, zarówno w nagłosie wyrazu , jak i w śródgłosie.

DZIECKO 6 LETNIE POWINNO:

•   mieć opanowaną mowę pod względem dźwiękowym.

Nie zawsze proces rozwoju przebiega tak pomyślnie , dlatego w tych przypadkach mówimy o zaburzeniach rozwoju mowy.

O wadach wymowy mówimy wtedy gdy, odbiega ona  od normy fonetycznej ogólnie przyjętej w danym języku.